Piewca historii i tradycji Rzeczpospolitej szlacheckiej
W roku 1858 Henryk zaczął naukę w gimnazjum realnym w Warszawie. Dopiero w 1866 roku uzyskał świadectwo dojrzałości i zgodnie z wolą rodziców zapisał się na Wydział Lekarski Szkoły Głównej na Uniwersytecie Warszawskim. W następnym roku przeniósł się jednak na Wydział Filozoficzno - Historyczny. Zdobył tam gruntową wiedzę o literaturze i języku staropolskim. W czasie studiów współpracował z „Przeglądem Tygodniowym”.
Henryk Sienkiewicz pracował jako reporter i felietonista w ,,Gazecie Polskiej" (1872-1887). Był współwłaścicielem dwutygodnika ,,Niwa" i redaktorem dziennika ,,Słowo". Bywał na popularnych w owym czasie salonach warszawskich u swej krewnej Jadwigi Łukaszewskiej znanej pod pseudonimem literackim Deotyma oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej. W 1876 wyjechał wraz z Heleną Modrzejewską oraz grupą znajomych do USA. W Ameryce dłużej zatrzymał się w Kalifornii. Z tego okresu pochodzą "Listy z podróży", drukowane z Gazecie Polskiej, które zyskały sobie szerokie uznanie czytelników. W tym okresie powstały także „Szkice węglem” (1877), „Komedia pomyłek” (1878), „Przez stepy” (1879), „W krainie złota” (1880), „Za chlebem” (1880), „Latarnik” (1881), „Wspomnienia z Maripozy” (1882), „Sachem” (1883). Pisarz wrócił do Europy w 1878 roku, przez rok przebywał w Paryżu. Podcza pobytu we Francji Sienkiewicz zetknął się z nowym prądem literackim - naturalizmem (Emil Zola). W 1879 w artykule „Z Paryża” przedstawił ten nurt literatury w pozytywnych barwach. Dwa lata później zmienił zdanie na ten temat i wypowiadał się w tonie krytycznym o naturalizmie. Wyrazem przekonań na temat naturalizmu i pisarstwa są wydane drukiem odczyty: „O naturalizmie w powieści” (1881) „O powieści historycznej” (1889) „Listy o Zoli” (1893).
Pobyt w Ameryce i korespondencje, które były publikowane w prasie polskiej zyskały uznanie i wzbudziły zainteresowanie jego osobą.
18 sierpnia 1881 roku Sienkiewicz zawarł związek małżeński z Marią Szetkiewiczówną. W 1882 roku związał się z dziennikiem Słowo, którego początkowo był redaktorem naczelnym. Napisał utwór dramatyczny „Na jedną kartę”, wystawiany w teatrach we Lwowie i Warszawie(w latach 1879-1881). W 1880 powstał utwór historyczny „Niewola tatarska”, pisarz pracował nad powieścią historyczną „Ogniem i mieczem”. Powieść „Ogniem i mieczem” (podobnie zresztą jak kolejne części Trylogii) przyniosła pisarzowi wielkie uznanie i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym. Wiele osób korespondencyjnie pytało o dalsze losy ulubionych bohaterów. Pisarz rozpoczął prace nad kolejną częścią Trylogii – „Potopem”. „Potop” był drukowany w Słowie (od 23 grudnia 1884 do 2 września 1886). W trakcie prac nad powieścią umarła na gruźlicę jego żona, Maria.
"Potop" szybo podbił serca czytelników i potwierdził pozycję pisarza w społeczeństwie. Po śmierci małżonki pisarz udał się na wyprawę do Konstantynopola (przez Bukareszt i Warnę), z której pisał korespondencje. Po powrocie do Warszawy, ukazała się trzecia część Trylogii – "Pan Wołodyjowski". Powieść była drukowana w Słowie od maja 1887 do maja 1888 roku. Trylogia wyniosła Sienkiewicza na szczyty popularności i uczyniła z niego najpopularniejszego pisarza polskiego.
Pod koniec roku 1890 wyruszył w podróż do Afryki. Podróż zaowocowała „Listami z Afryki”. W 1891 roku ukazało się książkowe wydanie „Bez dogmatu”. Powieść „Bez dogmatu” była drukowana wcześniej od 1889 do 1890 na łamach Słowa. W 1892 podpisał umowę na powieść „Rodzina Połanieckich”, książkowe wydanie ukazało się w 1895 roku. Latem 1894 Sienkiewicz odczytywał w Zakopanem fragmenty „Krzyżaków” ale prasa już w 1892 donosiła, że pisarz przystąpił do prac nad powieścią z czasów krzyżackich. Koniec lat osiemdziesiątych i początek lat dziewięćdziesiątych to dla pisarza okres bardzo wytężonej pracy nad kilkoma powieściami.
W życiu prywatnym pojawiła się Maria Romanowska, przybrana córka odeskiego bogacza Wołodkowicza. Sienkiewicz wybrał się do Odessy na zaręczyny. Ślub odbył się 11 listopada 1893 roku, w niedługim czasie jednak panna młoda opuściła męża. Sienkiewicz uzyskał pozwolenie papieskie na unieważnienie małżeństwa.
W lutym 1895 roku Sienkiewicz pisał pierwsze rozdziały „Quo vadis”, nad którym prace przygotowawcze, zbieranie materiału rozpoczął już w 1893 roku. Powieść zaczęła się ukazywać drukiem od marca 1895 roku w Gazecie Polskiej (w Warszawie), w Czasie (w Krakowie) oraz Dzienniku Poznańskim (w Wielkopolsce); zakończyła się ukazywać pod koniec lutego 1896 roku. Szybko ukazało się wydanie książkowe „ Quo vadis”. Powieść szybko zyskała uznanie i zrobiła zawrotną karierę w całej Europie. Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, została przetłumaczona na wiele języków, nawet na tak egzotyczne jak arabski czy japoński. O popularności „ Quo vadis” w owym czasie świadczył chociażby fakt, że imiona bohaterów nadawano koniom startującym w Grand Prix de Paris. Wielokrotnie powieść adaptowano i wystawiano na deskach teatrów. Ukazała się nawet opera oparta na motywach powieści. W 1913 roku „Quo vadis” zostało sfilmowane. Potem powieść była ekranizowana jeszcze kilkakrotnie.
W 1900 roku pisarz obchodził swój jubileusz pracy twórczej, odbywał się on w atmosferze zaangażowania całego społeczeństwa. Pisarz dostał od społeczeństwa majątek województwie świętokrzyskim - w Oblęgorku, za który dziękował ofiarodawcom: "Pracę moją kraj wynagradza w sposób najwspanialszy, najszlachetniejszy i najzgodniejszy z naszą tradycją, bo wynagradza ziemią. Zyskałem miłość swoich, uznanie obcych, a nawet względny dostatek - brakowało mi tylko jednego:ziemi naszej, tej ziemi, na której wyrośliśmy wszyscy. Aż oto wzywa mnie tu mój kraj i ofiaruje mi szmat tej ziemi, dla której pracowałem -ofiaruje ją dla mnie i moich dzieci. Z serca wyrywa mi się okrzyk: Dzięki krajowi, dzięki wam, panowie z Komitetu".
W 1905 roku Sienkiewicz dostał nagrodę Nobla za całokształt pracy artystycznej. W przemówieniu wygłaszanym z tej okazji mówił, że zaszczyt ten jest szczególnie ceny dla syna Polski. „Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysięcznych dowodów że żyje”. Dodał też „Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać”.
Napisał powieść "Na polu chwały" (1903-1905), która miała być początkiem nowej trylogii. W 1910 ukazała się w odcinkach w Kurierze Warszawskim jego powieść skierowana dla młodzieży pod tytułem „W pustyni i w puszczy”.
Po wybuchu wojny Sienkiewicz wyjechał do Szwajcarii. Angażował się w prace w Komitecie Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zmarł w Vevey 15 listopada 1916, gdzie go pochowano. W 1924 roku, już w wolnej Polsce, prochy pisarza uroczyście złożono w Warszawie w katedrze św. Jana.
Twórczość:
nowele; Humoreski z teki Worszyły (1872), Hania (1880), Szkice węglem (1880), Za chlebem (1880), Janko Muzykant (1880), Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1880), Niewola tatarska (1880), Bartek Zwycięzca (1882), Jamioł (1882)
nowele amerykańskie: Orso (1880), Latarnik (1882), Sachem (1889), Wspomnienie z Maripozy (1889)
powieści: Trylogia: Ogniem i mieczem (1884), Potop (1886), Pan Wołodyjowski (1888), Bez dogmatu (1891), Rodzina Połanieckich (1894), Quo vadis (1895), Krzyżacy (1900), Na polu chwały (1906), W pustyni i w puszczy (1912)
Filmowe adaptacje dzieł Henryka Sienkiewicza:
Krwawa dola wg Szkice węglem (1912)
Obrona Częstochowy (1913) wg Potopu
Na jasnym brzegu (1921)
Bartek Zwycięzca (1923)
Janko Muzykant (1930)
Szkice węglem (1956)
Krzyżacy (1960)
Komedia pomyłek (1967)
Przygody Pana Michała (1969) wg Pana Wołodyjowskiego
film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (1973)
Potop (1974)
Latarnik (1976)
Rodzina Połanieckich (1978)
Marynia (1983) wg Rodzina Połanieckich
Hania (1984)
film fabularny i serial telewizyjny Ogniem i mieczem (1999)
film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (2001)
film fabularny i serial telewizyjny Quo vadis
Miejsca, które warto zobaczyć:
Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku.
Muzeum Henryka Sienkiewicz w Oblęgorku
